آنچه اکنون به نام شب یلدا معروف است بلندترین شب سال در نیمکره شمالى است.بلندترین شب سال مصادف است با کوتـاهترین روز سال, یعنى از فرداى چنین شبى روزها به تدریج بلندتر مى شود, گوئى روز اول دى روز تـولـد خـورشـیـداست و خورشید از نو زاده میشود و از آن روز به بعد چون طفل نوزاد هـر روز رشـد مـى کـنـد یـعـنـى روزهـا بـلـنـدتـرمیشود, و اگر در سراسر عالم بگردیم مى بینیـم کـه فـقـط خورشید است که تولدش نمى تواند شب بـاشـد! الـبـتـه خواهیم دید که نام روز تولد خورشید از ابتدا یلدا نبوده است.
در میان ما ایـرانـیـان هـنـوز ایـن رسـم بـر جـاى مـانـده کـه دربلندترین شب سال, یا شب چله, افراد خانواده گرد هم آیند وآجیل و شیرینى خـورنـد, آنـهـا کـه گـرم مـزاجـنـد خـنـکـى مـانـنـدهندوانه و آنها که سرد مزاجند گرمى مانند خرما و انجیر و اردهشیره خورند تا طبع و مزاجشان برگردد. با حرف و خاطره و فال حافظ تا دیرگاه و نـزدیـک سـحـر و گـاه تـا طـلـوع آفـتـاب بـیـدارنشینند تا برآمدن آفتاب و تولد خورشـیـد را نـظـاره کـنـنـد.
شعر یلدا
شب یلدا، شب شعر، شب حافظ شب شور
شب یلدا، شب سرد، شب طولانی اما بی‌درد
شب یلدا، شب خرمالو، هندونه و خیار سبز
شب یلدا، کوچیکا و بزرگترا زیر یک سقف
شب یلدا، شب فال، فال حافظ، فال حال
شب یلدا، شیشه‌ها بخار دارن کرسیا گرما دارن
شب یلدا، شب آجیل، شب فندق و بسته‌های دربسته و بادومای تلخ
شب یلدا، شب قصه‌های مادربزرگ و پدربزرگ
شب یلدا، شب انار دون‌کرده و گلپر و دلار سبز
شب یلدا، شده حالا تلویزیون و دی‌وی‌دی و ماهواره‌ها
شب یلدا، همه از هم سوا شدن
شب یلدا، به‌جای بابابزرگ و مادربزرگ
یه‌ور سفره کامل جا شده تلویزیون صفحه تخت
شب یلدا اگه بود، شب یلدای قدیم زیر کرسی
فال حافظ مجمع میوه و خنده و آجیل
یادش بخیر شب یلدا، اگه شد، منو بیدار نکنید
رسومات شب یلدا
اصلی ترین میوه شب یلدا انار می باشد چرا که آن را مایه برکت و باروری می دانستند با خوردن انار و توسل کردن به آن نیروی باروری و برکت را در خود بالا می بردند. هندوانه یک میوه تابستانی است بنابر این علاوه بر رنگ سرخش یادآور حرارت و گرمای تابستان و همچنین نماد خورشید می باشد.
مردم اصفهان دو شب را با نام شب چله برگزار میکنند یکی چله بزرگ و دیگری چله کوچک.در شب چله اصفهانی ها سفره ای را با نام سفره ی شب چله باز میکنند که در این سفره هندوانه را به دلیل کروی بودنش سمبل خورشید می دانند و آن را در سفره های خود جای می دهند.
